Είναι Άρρωστη η Φιλοσοφία της Ευρωπαϊκής Ένωσης

του Σπύρου Στάλια*

Το υπόδειγμα πάνω στο οποίο έχει δομηθεί η ΕΕ βασίζεται στην σπανιότητα των πόρων, με την έννοια ότι οι ανθρώπινες ανάγκες είναι απεριόριστες ενώ οι πόροι είναι περιορισμένοι. Με άλλα λόγια είναι ανεπαρκείς οι παραγωγικοί πόροι για να ικανοποιήσουν όλες τις κοινωνικές ανάγκες. Κατά συνέπεια η οικονομική επιστήμη ορίζεται ως η επιστήμη της άριστης κατανομής των πόρων, που δόθηκε από τον Lionel Robbins το 1932 που λανθασμένα όμως χαρακτηρίζει όλες τις σχολές της οικονομικής σκέψης. Η σπανιότης των πόρων αποτελεί την οντολογία του επικρατούντος υποδείγματος σκέψης στον κόσμο σήμερα. Από την οντολογία αυτή προκύπτει και η γνωσιολογία (επιστημολογία) του υποδείγματος αλλά και η ηθική του.

Με τον όρο οντολογία εννοούμαι την απαρχή, το θεμέλιο πάνω στο όποιο οικοδομείται οτιδήποτε μετά. Είναι η ουσία του όλου. Η λέξη ουσία είχε οικονομική έννοια και υποδείκνυε τα εισοδήματα και την περιουσία που κατέχει κάποιος για να ζήσει. Ο Πλάτων πήρε αυτή την λέξη και την μετέφερε στη φιλοσοφία θέλοντας να δηλώσει ότι υπάρχει κάτι το οποίο αποτελεί την σταθερή βάση η οποία συντηρεί και δίδει ύπαρξη σε ένα σταθερό οικοδόμημα.

Δεν είναι ιδέα υποκειμενική αλλά αντικειμενική, κάτι πέραν ημών, και πρέπει να εννοηθεί η σπανιότης σε σχέση με την ζήτηση και όχι ως απόλυτος όρος. Κατά συνέπεια η προσφορά αγαθών εξαρτάται από την σπανιότητα των αγαθών. Εφ’ όσον λοιπόν όλοι οι πόροι είναι σπάνιοι απασχολούνται πλήρως και κάθε τι στρέφεται πλέον στον πλέον επικερδή τρόπο χρήσης των πόρων παρά στην παραγωγή νέων αγαθών.

Η σπανιότης είναι η οντολογία της νεοκλασικής οικονομικής σκέψης και θεμέλιο της ΕΕ και αν κάποιος ισχυριστεί ότι στην οικονομία υπάρχει αφθονία αρνείται ουσιαστικά την οικονομική ορθοδοξία και καταλύει το οικοδόμημα.

Η επιστημολογία του νεοκλασικού υποδείγματος παράγεται από την οντολογία του. Με τον όρο επιστημολογία (γνωσιολογία) εννοούμε την μελέτη της γνώσης, με αλλά λόγια, τι εννοούμε όταν λέμε ότι γνωρίζουμε κάτι. Στην περίπτωση του νεοκλασικού υποδείγματος η επιστημολογία έχει χαρακτήρα απολογητικό με την έννοια ότι γνωρίζουμε την αρχή των πραγμάτων που είναι η σπανιότης των αγαθών και άρα οποιαδήποτε γνώση αναπτύσσεται με την μεθοδολογία που θα επιλεγεί θα πρέπει να επιβεβαιώνει πρωταρχικά το αξίωμα της σπανιότητας των αγαθών και έτσι και η γνώση επιβεβαιώνεται.

Απόρροια των παραπάνω είναι η ανάπτυξη της θεωρίας προσφοράς και ζήτησης όπου οι τιμές παίζουν αποφασιστικό ρολό, αναπτυχτήκαν τεχνικές μεγίστης αποδοτικότητας που είναι επιτομή των νεοκλασικών οικονομικών, η πλήρης απασχόληση είναι δεδομένη και αποκλείεται να εμφανιστεί ύφεση, το χρήμα είναι απλά ένα μέσο μέτρησης των τιμών και εφ’ όσον οι πόροι είναι σπάνιοι το χρήμα είναι και δεδομένο και δεν παίζει κανένα ρόλο στην οικονομία (εξωγενές). Τέλος οι αποταμιεύσεις καθορίζουν τις επενδύσεις.

Ως προς την μεθοδολογία η γνωσιολογία των νεοφιλελευθέρων χρησιμοποιεί τον ινστρουμενταλισμό σύμφωνα με τον οποίο κάθε θεωρία δεν είναι παρά ένα εργαλείο, όχι για να ερμηνεύσει τα πράγματα, αλλά για να κάνει σωστή πρόβλεψη. Αυτό δίνει μια άλλη διάσταση στην επιστήμη που σκοπός της είναι να ερμηνεύει τα πράγματα και όχι να προβλέπει.

Κατά συνέπεια τα αξιώματα και θεωρήματα που επιλέγονται από τους νεοκλασικούς δεν επιλέγονται με βάση τον ρεαλισμό αλλά με βάση την ικανότητα τους να επιτρέπουν πάντα την ύπαρξη ισορροπίας. Με άλλα λόγια δεν ερμηνεύουν τον κόσμο όπως είναι αλλά ερμηνεύουν τον κόσμο όπως θα έπρεπε κατά την κρίση τους να είναι.

Έτσι καταφεύγουν σε θεωρίες όπως αυτή των αποτελεσματικών αγορών, στην θεωρία του πραγματικού οικονομικού κύκλου και στην θεωρία των ορθολογικών προσδοκιών που διακρίνονται για τις δευτερεύουσες ρεαλιστικές τους προϋποθέσεις. Οι πρωταρχικές προϋποθέσεις τους είναι μη ρεαλιστικές με την έννοια του αίτιου και αιτιατού. Ισχυρίζονται ότι ο ορθολογικός μέσος άνθρωπος έχει την ικανότητα να προβλέψει το μέλλον χρησιμοποιώντας όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες και τις πιθανές εκβάσεις κάθε γεγονότος που του δίνουν κατάλληλη γνώση γι’ αυτό τον σκοπό. Δεδομένων αυτών κάθε φορά αντιδρά ο άνθρωπος ώστε να έχει το μέγιστο και καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για αυτόν. Με άλλα λόγια η παντού υπάρχουσα σπανιότης καθορίζει, μέσα από κάθε σχετική μεταβολή της, να γίνεται η καλύτερη χρήση των πόρων.

Τέλος από την οντολογία πηγάζει η ηθική του συστήματος. Ηθική είναι η μελέτη της ατομικής και κοινωνική συμπεριφοράς. Με αλλά λόγια πως θα πρέπει ένας άνθρωπος και οι άνθρωποι γενικότερα να ενεργούν. Δεδομένης της σπανιότητας των αγαθών στον κάθε άνθρωπο είναι τρόπον τίνα εγγεγραμμένο μέσα του να επιδιώκει την μεγίστη ωφελιμότητα γι’ αυτόν. Είτε είναι φυσικό πρόσωπο, είτε είναι εταιρεία, είτε τράπεζα η συμπεριφορά του έχει τα χαρακτηρίστηκα της επιδίωξης της μεγίστης ωφελιμότητας ασχέτως των προτιμήσεων ενός εκάστου εξ αυτών. Εφ’ όσον αυτό ισχύει τότε οι προτιμήσεις αυτές έχουν επίδραση στις τιμές με ίσο βάρος. Δεν υπάρχουν τάξεις εδώ ή άλλες κοινωνικές ομάδες αλλά τα άτομα και τα δικαιώματα τους. Αυτή είναι και η αίτια που η νεοκλασική θεωρία δεν δίνει καμία σημασία στην διανομή του εισοδήματος. Εφ’ όσον η συμπεριφορά είναι ατομική και όχι συνάρτηση του κοινωνικού περιβάλλοντος η κοινωνική διανομή του εισοδήματος τους αφήνει παγερά αδιάφορους όπως θα πρέπει να αφήνει και κάθε άνθρωπο.

Τέλος καλό θα ήταν να τονιστεί η επίδραση αυτού του μοντέλου στην Δημοκρατία και Πολιτική. Ουσιαστικά αυτό το μοντέλο θέτει νέους όρους συνύπαρξης των ανθρώπων μετατρέποντας τους ανθρώπους σε ζώα που σταματούν, όπως τα ζώα στη ζούγκλα, το κυνήγι της ικανοποίησης τους όταν έχουν καλά χορτάσει αδιαφορώντας μετά για οτιδήποτε πέραν της ασφάλειας τους. Δεδομένης της μοναδικότητας του, κάθε λύση που προσφέρει σε ένα πρόβλημα είναι λύση μοναδική και η δημοκρατία κατ’ ανάγκη παίρνει άλλη έννοια.

Αυτό το μοντέλο μας έχει φέρει όλη την Ευρώπη και την Ελλάδα σε αυτή την κατάσταση που είμαστε και δυστυχώς, έχει γίνει αυτό πια σαφές, ότι καμία λύση δεν μπορεί να μας προσφέρει για την μείωση των χρεών, για την μείωση της ανεργίας, για την ανάπτυξη μας.

Το μοντέλο της ΕΕ πάσχει φιλοσοφικά,. Είναι εκτός του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, είναι κατάντημα του Ευρωπαϊκού Πνεύματος.

Η Ευρώπη έχει ζήσει καλύτερες στιγμές. Θα πρέπει να αντιτάξουμε στην οντολογία της σπανιότητα των αγαθών την οντολογία του πλούτου της φύσης, την ανθρώπινη διάνοια και τους ανέργους μας, στην άθλια επιστημολογία τους την γνωσιολογία της διαλεκτικής το αίτιο και το αιτιατό και στην ηθική του ανθρώπου ζώου, την ηθική του ανθρώπου που ξέρει να συνεργάζεται ειρηνικά, να συνυπάρχει και να συμπονά. Τον ζήσαμε τον Κεϋνσιανό Κόσμο της ανάπτυξης και του Ανθρωπισμού και κάνεις δεν μπορεί να μας κοροϊδέψει.

spyridonstalias@hotmail.com

*Ο Σπύρος Στάλιας, είναι οικονομολόγος Ph.D, πρ. Διευθύνων Σύμβουλος ΟΛΠ