ΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Η΄ Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥ ΗΡΩΔΗ (ΚΕΦ 1ο)

Λίγα λόγια σαν πρόλογο:

Τα δέκα χρόνια που εργάστηκα στα φροντιστήρια μέσης εκπαίδευσης, καθώς και τα σχεδόν τριάντα που εργάζομαι στον χώρο της Δημόσιας Μέσης Εκπαίδευσης σαν Μαθηματικός Γενικού Λυκείου, νομίζω ότι με καθιστούν σχετικό από άποψης εμπειρίας με το θέμα. Η θεωρητική μου γνώση πάνω σ' αυτό, ήταν αποκλειστικά δική μου πρωτοβουλία και απόφαση.

Ξέρω ότι μιλώ για κάτι πολύ σημαντικό!

Το αν θα εκληφθεί ως τέτοιο το αφήνω στην κρίση των πολλών.

Πολύχρονη ήταν η προσπάθεια που κατέβαλλα ώστε να διαμορφώσω για να εκφράσω την σκέψη μου. Προσπάθησα στο  μέτρο του δυνατού, να μην παραπέμπω τον αναγνώστη στο “το είπε εκείνος”, αλλά στο “κοίτα μέσα σου, είναι έτσι;”.

Δεν είναι απλό να μπεις με τη μια στη σκέψη του άλλου! Ευχαριστώ όσους θα το προσπαθήσουν!

Αφιερώνω το πόνημα μου στα παιδιά μου, τον Μπάμπη, την Λένα, τον Νίκο.

Μεγάλο μέρος του, μου το δίδαξαν αυτά χωρίς να το ξέρουν!

Καθώς και στα παιδιά όλου του Κόσμου!

Γιώργος Χαραλαμπίδης

Δωρεάν έλάβετε, δωρεάν δότε. [Ματθ. ι' 8]

Τι είναι παιδεία;

Πολλά έχουν γραφτεί για το τι είναι παιδεία.

Χωρίς να παραγνωρίσω την αξία κανενός άλλου ορισμού προσπάθησα να ψάξω το αναγκαίο και διαχρονικό. Έτσι:

Ο άνθρωπος στην πορεία του στον χώρο και στον χρόνο, μια πορεία που δεν την κάνει με τη θέλησή του αλλά ανεξάρτητα από αυτήν, της οποίας πορείας μπορεί σε κάποιο  βαθμό να καθορίσει την κατεύθυνση, έχει να καλύψει βασικές ανάγκες, να εξασφαλίσει κάποιες οριακές συνθήκες και αγαθά. Και φυσικά να προσπαθήσει να «ευτυχήσει», όποιο κι αν είναι το νόημα της ευτυχίας για τον καθένα.

Συνειδητοποιώντας ότι την πορεία αυτή ούτε μπορεί ούτε δικαιούται να την κάνει μόνος, διείδε ότι η μεταφορά της πληροφορίας στον εγγύς χώρο του και τον εγγύς χρόνο, του εξασφάλιζε κάποια από τα αγαθά αυτά ή καθιστούσε ευκολότερη ...
την απόκτησή τους.

Η μεταφορά αυτή της πληροφορίας όταν συστηματοποιήθηκε έγινε γνώση και όταν συστηματοποιήθηκε περισσότερο, συμπεριέλαβε στοιχεία γλωσσικά, επιστημονικά, πολιτιστικά, και έγινε παιδεία.

Παράδειγμα 1.

Η επικοινωνία (υπό την προϋπόθεση ότι είμαστε αποτελέσματα εξελικτικής διαδικασίας), πριν χιλιάδες χρόνια γινόταν με κραυγές, νεύματα, σπρωξίματα.

Όταν η κραυγή έγινε έναρθρος λόγος, υπήρξε η ανάγκη της συμφωνίας. Όλοι έπρεπε να συμφωνήσουν ότι π.χ. η πέτρα εκφωνείται σαν πέτρα. Γιατί δεν φθάνει να εφεύρεις την λέξη. Η λέξη πρέπει να γίνει αποδεκτή και από τους άλλους ώστε να πραγματωθεί η μεταβίβαση της πληροφορίας.

Ο απλούστερος τρόπος είναι να εξοικειώσεις από την νηπιακή ηλικία τους ανθρώπους του εγγύς περιβάλλοντος να ονομάζουν την πέτρα, “πέτρα”. Ιδού η απαρχή παιδείας.

Παράδειγμα 2.

Η χρήση εργαλείων και όπλων, σαν ικανότητα, μπορεί να είναι κάτι το σύμφυτο με τον άνθρωπο. Η χρήση όμως συγκεκριμένων εργαλείων και όπλων και η τελειοποίηση στην χρήση τους πρέπει να διδαχθεί. Αλλιώς δεν θα υπάρχει συνέχεια. Ιδού η απαρχή παιδείας.

Παράδειγμα 3.

Η γέννηση με την παραδοσιακή μέθοδο ενός παιδιού, μπορεί σε κάποιο βαθμό να λειτουργεί αυτόματα. Το μεγάλωμα όμως ενός παιδιού, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να γίνει αυτόματα. Το βρέφος που θα αφεθεί μόνο στο δάσος έχει μικρή έως καθόλου πιθανότητα επιβίωσης και δεν μπορεί μόνο του να εξελιχθεί σε άνθρωπο με δυνατότητα επικοινωνίας με την ομάδα που το γέννησε. Εδώ βέβαια τίθεται και το τεράστιο θέμα, του αν η γέννηση ενός παιδιού είναι θέμα αποκλειστικά της μάνας που το γέννησε, του ζευγαριού που το γέννησε ή ολόκληρης της ομάδας που περιέχει την μάνα, τον πατέρα και το παιδί. Αλλά επειδή είναι αντίστοιχο με το θέμα του χρέους και της ιδιοκτησίας, αν δηλαδή το χρέος και η ιδιοκτησία είναι ατομικά ή συλλογικά και σε τι βαθμό, το αφήνουμε για αργότερα. 

Η παραγωγή και η απόλαυση αγαθών, μπορεί να γίνει με δύο τρόπους.

Ο λογικός τρόπος, είναι να συμφωνούμε να παράγουμε όλοι και να μοιραζόμαστε τα αγαθά, ανάλογα με τις ανάγκες και την προσφορά. Το περίσσευμα είναι όλων και το μοιραζόμαστε ανάλογα, χωρίς να απομακρυνόμαστε από την ισομέρεια και την αλήθεια. Το ίδιο και την έλλειψη αγαθών. Κανείς δεν δικαιούται να έχει αγαθά σε πλεόνασμα όταν ένα τουλάχιστον μέλος της ομάδας έχει έλλειψη.

Ο άλλος είναι κλοπή. Αφήνω την ομάδα να παράξει ότι μπορεί, ενώ εγώ τελειοποιώ τρόπους απόσπασης με τη βία ή την παραπλάνηση. Ύστερα, την κατάλληλη στιγμή, αποσπώ ικανό μέγεθος αγαθών και απομακρύνομαι αδιαφορώντας έως την επόμενη αρπαγή. Ο τρόπος αυτός μοιάζει με την εκμετάλλευση των πολλών κοπαδιών ζώων που υπήρχαν σε παλιότερες εποχές, είναι όμως άξιον ερώτησης αν η ανθρώπινη ομάδα μπορεί να θεωρηθεί κοπάδι ζώων προς εκμετάλλευση.

Οι δύο αυτοί τρόποι παραγωγής και απόλαυσης αγαθών εξακολουθούν να λειτουργούν μέχρι σήμερα, με έμφαση στον δεύτερο.

Είναι λοιπόν αναγκαίο να ορίσουμε τι είναι άνθρωπος. Και ο ορισμός αυτός να γίνει προσπάθεια να κατανοηθεί και να γίνει σεβαστός από όλους. Πώς; Μα με την παιδεία!

Προσωπικά θα δώσω τον εξής ορισμό: «Άνθρωπος είναι κάθε βιολογική οντότητα, που στις κατάλληλες συνθήκες και σε βάθος ικανού αλλά όχι υπέρμετρου χρόνου, έχει την δυνατότητα εμφάνισης Λόγου».

Για την λέξη υπέρμετρο, θυμίζω το «Παν μέτρον άνθρωπος»

Με την λέξη Λόγο, εννοώ την εμφάνιση των πνευματικών δυνατοτήτων - ικανοτήτων του ανθρώπου, δηλαδή, συναίσθημα, λογική, συνείδηση, επικοινωνία.  

Στη συζήτηση λοιπόν για την παιδεία που θα θέλαμε, τίθεται αναγκαίο το ερώτημα: «Τι κοινωνία θέλουμε;».

Γιατί, η μάθηση μπορεί να φτιάξει και κλέφτες και ασυνείδητους και εργάτες - σκλάβους και άσπλαχνους πολεμιστές, αλλά μπορεί να φτιάξει και ποιητές και οραματιστές και ενσυνείδητα ανθρώπινα σύνολα.

Η διαφορά είναι ότι όταν υπερισχύει η λογική του κοπαδιού προς εκμετάλλευση πραγματώνεται η κοινωνία αφέντη - σκλάβου, ενώ όταν υπερισχύει ο Λόγος, μπορούν να πραγματωθούν οι έννοιες: ελευθερία – ισότητα – αδελφοσύνη, και δεν έχει σημασία ποιος τις είπε πρώτος, άρα Ισονομία, Ισοπολιτεία, Ισηγορία, Παρρησία, Αλήθεια, Επικοινωνία, Δημοκρατία.

Σημασία έχει ποιες θεωρούμε αναγκαίες και ικανές συνθήκες για τη παραπέρα πορεία του ανθρώπου στον χώρο και τον χρόνο και ποιος ξέρει τι άλλες πορείες μπορεί να μας επιφυλάσσει το μέλλον, ή όχι.

Η διαφορά είναι ότι ο ένας τρόπος παράγει ολιγαρχίες και σκλάβους, ενώ ο άλλος ισότιμους συνειδητούς πολίτες.

Η διαφορά είναι ότι ο ένας τρόπος απαιτεί κόπο, χρόνο, θυσία, αγάπη για τον άνθρωπο, για το σύνολο των ανθρώπων. Ο άλλος όχι!

Εξ αιτίας των διαφορών αυτών πολλοί έχουν θέσει το θέμα: άλλο παιδεία, άλλο εκπαίδευση.

Και έχουν δίκιο. Εκπαιδεύεις το σκυλάκι σου, εκπαιδεύεις στρατιώτες, εκπαιδεύεις υπαλλήλους. Αλλά δεν μπορείς να εκπαιδεύσεις επιστήμονες με την αληθινή έννοια, ούτε καλλιτέχνες, ούτε οραματιστές, ποιητές και άλλα.

 Δηλαδή η εκπαίδευση απευθύνεται σε ασυνείδητα υποσύνολα ικανοτήτων. Η παιδεία έχει αποστολή να θρέψει και να ωριμάσει σε κάθε άνθρωπο, αρμονικά τα: συναίσθημα, λογική και συνείδηση.

Δεν είναι άχρηστη η εκπαίδευση. Εκπαιδεύεσαι να οδηγείς αυτοκίνητο. Δεν είναι όμως η εκπαίδευση που σε πραγματώνει σαν Άνθρωπο.

Το ερώτημα, αν είναι αναγκαία η παιδεία για όλους τους ανθρώπους, είναι ίδιο, με το αν ένας ποδοσφαιριστής χρειάζεται τα χέρια του. Αν όχι, του τα κόβουμε!

Στο θεμελιώδες ερώτημα λοιπόν «Τι είναι παιδεία;» η απάντηση μια και είναι σαφής η θέση μας υπέρ μια κοινωνίας ισότητας – αλληλεγγύης – δικαιοσύνης, «Παιδεία δεν μπορεί παρά να είναι το εργαλείο της επικράτησης του Λόγου. Το εργαλείο με το οποίο θα ανοιχτεί ο δρόμος προς μια Δημοκρατική κοινωνία. Το μέσο με το οποίο θα κινηθούμε προς αυτό το στόχο. Το θεμέλιο πάνω στο οποίο θα οικοδομηθεί και θα οικοδομείται κάθε επόμενη γενιά, αφού η πάλη της ανθρώπινης μνήμης με τον θάνατο είναι αναπόφευκτα διαχρονική. Επίσης δεν μπορεί παρά να είναι, μέσον για να κατακτηθεί το βαθύτερο δυνατόν νόημα της έννοιας της Δημοκρατίας, της φιλικής σχέσης με τον συνάνθρωπο, της όσο ποιο βαθειάς γνώσης είναι δυνατόν ανάλογα με την χρονική στιγμή, του Ανθρώπου του Συνανθρώπου και του Περιβάλλοντος»

Πηγή: teleytaiaexodos.blogspot.gr